Ülkemizde sağlık kurumlarında özelleşme oranı gün geçtikçe artmaktadır. Sağlık kurumlarının yaptığı tanıtımlar; sıklıkla mevzuatın sağlık kurumlarına getirdiği reklam yasağı kapsamında değerlendirilerek ciddi miktarlarda idari para cezasına muhatap olmasına sebep olmaktadır.
Reklam, bir ürün veya hizmetin alım, satım veya kiralanmasını artırmak, bir amaç veya düşünceyi yaymak veya reklam verenin istediği başka etkileri oluşturmak amacıyla, ücret veya benzer bir yarar karşılığında kamuya yönelik duyuruları ifade eder.
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 61 nci maddesinde reklam, ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olarak; bir mal veya hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, hedef kitleyi oluşturanları bilgilendirmek veya ikna etmek amacıyla reklam verenler tarafından herhangi bir mecrada yazılı, görsel, işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen pazarlama iletişimi niteliğindeki duyurulardır.
Sağlık alanında ise ancak mevzuatın belirlediği sınırlar içinde tanıtım yapılabilir. Ülkemizde hekimlik uygulamalarının esaslarını belirleyen temel yasa olan 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun 24 üncü maddesi ile hekimlerin ancak hasta kabul ettikleri yer, muayene saatleri, akademik unvanları ve uzmanlık alanlarını ilan edebilecekleri düzenlenerek diğer suretlerle reklam ve ilan vermeleri çok açık ve kesin bir şekilde yasaklanmıştır.
Yine Tıbbi Deontoloji Nizamnamesinin 8 inci maddesinde hekimlik ve diş hekimliği meslek ve sağlık kuruluşlarına ticari bir görünüm kazandırılamayacağı, yapılacak yayınlarda reklam yapılamayacağı;
Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmeliğin 5 inci maddesinde; sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensuplarının yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapamayacağı, kampanya düzenleyemeyeceği ve hiçbir şekilde reklam yapamayacağı;
Özel Hastaneler Yönetmeliğinin 60 ıncı maddesinde; özel hastanelerin insanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik, ruhsatında yazılı kabul ve tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıran, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamayacağı ve bu mahiyette tanıtım yapamayacağı ancak özel hastaneler tarafından; sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme ve tanıtımlar yapılabileceği düzenlemelerine yer verilmiştir.
Sağlık alanında reklam yasağının sebebi insan sağlığının, üzerinde rekabet edilebilir bir ticari meta haline dönüştürülmesinin engellenmesi, kâr elde etmek üzere insan ve toplum sağlığının tehlikeye atılmaması ve bu yolla kamu sağlığının korunması, insanın yaşama hakkına hizmet eden hekimlik mesleğinin ticari rekabetten uzak ve üstün tutulması ve hastaların istismar edilmemesini sağlamaktır.
Sağlık alanında faaliyet gösteren, özel hastane, muayenehane, poliklinik, tıp merkezi, laboratuvar, ağız ve diş sağlığı merkezi gibi kuruluşlar, tabi bulundukları mevzuat gereği, ancak açılış bilgileri, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilirler ve ilan verebilirler.
Mevzuatın incelenmesi sonucunda; yapılacak tanıtımlarda bilgilendirme sınırını aşan, talep yaratmaya yönelik, yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış, her hastada farklı sonuçlar doğması ihtimali bulunan tedavi yöntemlerinin kesin sonuç verdiği intibaını uyandıran bilgilere yer verilmesi halinde idari para cezası ile karşı karşıya kalınabileceği ortaya çıkmaktadır.
Ülkemizde her alanda reklamların inceleme ve denetimlerini Reklam Kurulu yapmaktadır. Reklam Kurulu, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından ve sivil toplum örgütlerinden konuları hakkında uzman kişilerden oluşmaktadır ve sağlık mevzuatını uygulamakla yükümlü bulunan Sağlık Bakanlığı, Türk Tabipleri Birliği ve Türk Eczacıları Birliğini temsilen birer üyesi bulunmaktadır.
Reklam Kurulu tarafından idari para cezası ile cezalandırılmasına karar verilen hekim ya da sağlık kuruluşlarının işlemin tebliğinden itibaren 30 (otuz) gün içinde idare mahkemelerinde iptal davası açma hakları mevcuttur.
İlgili tarafından işlemin iptali talebi ile dava açılması işlemin yürütülmesine engel olmaz, bunun için ayrıca yürütmenin durdurulması kararının bulunması gerekir.
İlgilinin savunması alınmaksızın para cezasının uygulanması, tebligatın usulsüz olması gibi sebepler işlemin usuli iptal sebepleridir.
Mevzuata aykırı reklamın yapıldığı ortam (yerel düzeyde yayın yapan televizyon kanalı, ülke genelinde yayın yapan televizyon kanalı, uydu üzerinden yayın yapan televizyon kanalı veya internet gibi) ve eylemin aynı yıl içinde tekrar etmesi gibi durumlar cezanın miktarının belirlenmesinde göz önünde bulundurulur.
Netice olarak, hekimlik mesleğine ve tedavi kurumlarına ticari bir görünüm verilmesi ve bu alanda reklam yapılması mevzuatla yasaklanmıştır. Hekimler ve özel sağlık kuruluşları tarafından hukuksal düzenlemelerde gösterilen sınırlar içinde kalmak kaydı ile ilan verilebilir, toplum evrensel kabul görmüş bilimsel doğrular ışığında ve yine hukuksal düzenlemelerdeki sınırlamalara uygun olarak bilgilendirilebilir ancak tüm bu içeriklerin reklam niteliğini taşımaması gerekmektedir
Av. Selvi ÖZÇETİN
