Erken Ergenlik Nedir? Belirti ve Tedavi Yöntemleri
Erken ergenlik, bir çocuğun
vücudunun bir yetişkine (ergenlik) dönüşmeye çok erken
başlamasıdır. Kızlarda ergenlik 8 yaşından, erkeklerde 9 yaşından önce
başladığında erken ergenlik olarak kabul edilir.
Ergenlik, kemiklerin ve kasların
hızlı büyümesini, vücut şekli ve boyutundaki değişiklikleri ve vücudun üreme
yeteneğinin gelişmesini içerir.
Erken ergenliğin nedeni genellikle bulunamaz. Nadiren enfeksiyonlar, hormon bozuklukları, tümörler, beyin anormallikleri veya yaralanmaları gibi bazı durumlar erken ergenliğe neden olabilir.
Erken ergenlik tedavisi tipik olarak daha fazla gelişimi
geciktirmeyi amaçlar.
Belirtileri
Kızlarda 8 yaşından ve erkeklerde
9 yaşından önce aşağıdaki bulgular erken ergenlik belirtisidir:
- Kızlarda göğüs büyümesi ve adet
görme
- Erkeklerde büyümüş testisler ve
penis, yüz kılları ve kalınlaşan ses
- Kasık veya koltuk altı kılları
- Hızlı büyüme
- Akne
- Yetişkin vücut kokusu
Ne zaman doktora görünmeli
Çocuğunuzda erken ergenlik
belirtileri veya semptomlarından herhangi biri varsa, değerlendirme için
çocuğunuzun doktora görünmesinde fayda olabilir.
Nedenleri
Bazı çocuklarda erken ergenliğe
neyin sebep olduğunu anlamak için, ergenliğin başlamasına neyin sebep olduğunu
bilmek yararlıdır. Beyinde, gonadotropin adı verilen bir hormonun
üretimiyle süreç başlar.
Bu hormon hipofiz bezine (beynin
tabanında bulunan küçük fasulye şeklindeki bez) ulaştığında, kadınlar için
yumurtalıklarda östrojen ve erkekler için testislerde testosteronun
üretilmesine yol açar.
Östrojen, kadın cinsel
özelliklerinin büyümesi ve gelişmesinde rol oynar. Testosteron, erkek
cinsel özelliklerinin büyümesinden ve gelişmesinden sorumludur.
Bu sürecin neden bazı çocuklarda
erken başladığı, merkezi erken ergenlik mi yoksa periferik erken ergenlik mi
olduğuna bağlıdır.
Merkezi erken ergenlik
Bu tür erken ergenliğin nedeni
genellikle tespit edilemez.
Merkezi erken ergenlikte,
ergenlik süreci çok erken başlar. İşlemdeki adımların düzeni ve
zamanlaması aksi takdirde normaldir. Bu rahatsızlığa sahip çocukların çoğu
için, altta yatan tıbbi bir sorun ve erken ergenlik için tanımlanabilir bir
neden yoktur.
Nadir durumlarda, merkezi erken
ergenliğe şunlar neden olabilir:
- Beyinde veya omurilikte bir
tümör (merkezi sinir sistemi)
- Beyinde aşırı sıvı birikimi
(hidrosefali) veya kanserli olmayan tümör (hamartom) gibi doğumda mevcut olan
bir kusur
- Beyne veya omuriliğe radyasyon
- Beyin veya omurilikte yaralanma
- McCune-Albright sendromu -
kemikleri ve cilt rengini etkileyen ve hormonal sorunlara neden olan nadir bir
genetik hastalık
- Konjenital adrenal hiperplazi -
adrenal bezler tarafından anormal hormon üretimini içeren bir grup genetik
bozukluk
- Hipotiroidizm - tiroid bezinin
yeterince hormon üretememesi
Çocuğun vücudundaki östrojen veya
testosteron, bu tür erken ergenliğe neden olur.
Daha az görülen periferik erken
ergenlik, beyindeki normalde ergenliğin başlangıcını tetikleyen hormonun (GnRH)
katılımı olmadan gerçekleşir. Bu durumda sebep yumurtalıklar, testisler,
adrenal bezler veya hipofiz bezi ile ilgili sorunlar nedeniyle vücuda östrojen
veya testosteron salınmasıdır.
Hem kızlarda hem de erkek
çocuklarda, aşağıdakiler periferik erken ergenliğe yol açabilir:
- Böbreküstü bezlerinde veya
hipofiz bezinde östrojen veya testosteron salgılayan bir tümör
- McCune-Albright sendromu, cilt
rengini ve kemikleri etkileyen ve hormonal sorunlara neden olan nadir bir
genetik bozukluk
- Kremler veya merhemler gibi dış
östrojen veya testosteron kaynaklarına maruz kalma
Kızlarda periferik erken ergenlik
ayrıca şunlarla da ilişkili olabilir:
- Yumurtalık kistleri
- Yumurtalık tümörleri
Erkek çocuklarda periferik erken
ergenliğe ayrıca şunlar neden olabilir:
- Sperm üreten hücrelerde (germ
hücreleri) veya testosteron yapan hücrelerde (Leydig hücreleri) bir tümör.
- Bir gendeki bir kusurun neden
olduğu, gonadotropinden bağımsız ailesel cinsel erken gelişmişlik adı verilen
nadir bir bozukluk, genellikle 1 ila 4 yaşları arasındaki erkek çocuklarda
testosteronun erken üretimine neden olabilir.
Risk faktörleri
Bir çocuğun erken ergenlik
riskini artıran faktörler şunlardır:
- Cinsiyet. Kızların erken
ergenlik geliştirme olasılığı çok daha yüksektir.
- Afrikalı-Amerikalı
olmak. Erken ergenlik, Afrikalı-Amerikalıları diğer ırkların çocuklarına
göre daha sık etkiliyor görünmektedir.
- Obez olmak. Belirgin
derecede fazla kilolu çocukların erken ergenlik geliştirme riski daha
yüksektir.
- Seks hormonlarına maruz
kalmak. Bir östrojen veya testosteron kremi veya merhem ile veya bu
hormonları içeren diğer maddelerle (bir yetişkin ilacı veya diyet takviyeleri
gibi) temas halinde olmak, çocuğunuzun erken ergenlik geliştirme riskini
artırabilir.
- Başka tıbbi koşullara sahip
olmak. Erken ergenlik, McCune-Albright sendromunun veya konjenital adrenal
hiperplazinin bir komplikasyonu olabilir. Nadir durumlarda, erken ergenlik
de hipotiroidizm ile ilişkili olabilir.
- Merkezi sinir sistemine
radyasyon tedavisi almış olmak. Tümörler, lösemi veya diğer durumlar için
radyasyon tedavisi erken ergenlik riskini artırabilir.
Komplikasyonlar
Erken ergenliğin olası
komplikasyonları şunları içerir:
- Kısa boy. Erken ergenliğe
sahip çocuklar, akranlarına kıyasla ilk başta hızlı büyüyebilir ve uzun
olabilir. Ancak kemikleri normalden daha hızlı olgunlaştığı için
genellikle büyümeyi normalden daha erken durdururlar. Bu, yetişkinler
olarak ortalamadan daha kısa olmalarına neden olabilir.
- Sosyal ve duygusal
sorunlar. Ergenliğe akranlarından çok önce başlayan kız ve erkek çocuklar,
vücutlarında meydana gelen değişiklikler konusunda son derece bilinçli
olabilirler. Bu, benlik saygısını etkileyebilir ve depresyon veya madde
bağımlılığı riskini artırabilir.
Önleme
Erken ergenlik için cinsiyet ve
ırk gibi bazı risk faktörlerinden kaçınılamaz. Ancak, çocuğunuzun erken
ergenliğe yakalanma olasılığını azaltmak için yapabileceğiniz şeyler vardır.
- Çocuğunuzu, evdeki yetişkinler
için reçeteli ilaçlar veya östrojen veya testosteron içeren besin takviyeleri
gibi harici östrojen ve testosteron kaynaklarından uzak tutmak
- Çocuğunuzu sağlıklı bir kiloyu
korumaya teşvik etmek
Teşhis
Erken ergenliği teşhis etmek için
doktor:
- Çocuğun ve ailenin tıbbi
geçmişini inceler
- Fiziksel bir muayene yapar
- Hormon seviyelerini ölçmek için
kan testleri yapar
Çocuğun elinin ve bileğinin röntgenleri
de erken ergenlik teşhisi için önemlidir. Bu röntgenler, çocuğun kemik
yaşının belirlenmesine yardımcı olabilir, bu da kemiklerin çok hızlı büyüyüp
büyümediğini gösterir.
Erken ergenlik tipinin
belirlenmesi
Ayrıca çocuğun hangi erken
ergenlik dönemine sahip olduğunun bulunması gerekecektir. Bunu yapmak
için, gonadotropin salgılayan hormon (GnRH) stimülasyon testi adı verilen bir
test yapılır.
Bu testte bir kan örneği
alınır ve ardından çocuğa GnRH hormonu
içeren bir aşı verilir.. Daha sonra, çocuğun vücudundaki hormonların nasıl
tepki verdiğini kontrol etmek için belirli bir süre içinde daha fazla kan
örneği alınır. Merkezi erken ergenliğe sahip çocuklarda, GnRH hormonu
diğer hormon seviyelerinin yükselmesine neden olur. Periferik erken
ergenliğe sahip çocuklarda, diğer hormon seviyeleri aynı kalır.
Merkezi erken ergenlik için ek
testler
- Manyetik rezonans görüntüleme
(MRI). Beyin MRI'si genellikle, herhangi bir beyin anormalliğinin
ergenliğin erken başlamasına neden olup olmadığını görmek için merkezi erken
ergenliğe sahip çocuklar için yapılır.
- Tiroid testi. Yorgunluk,
halsizlik, soğuğa karşı artan duyarlılık, kabızlık, okul performansında düşüş
veya soluk, kuru cilt gibi yavaş tiroid fonksiyonu belirtileri (hipotiroidizm)
gösterirse çocuğun tiroid testleri istenebilir.
Periferik erken ergenlik için ek
testler
Periferik erken ergenliği olan
çocukların durumlarının nedenini bulmakiçin başka testler de
gereklidir. Örneğin, diğer hormon seviyelerinin kontrolü için ek kan
testleri veya kızlarda bir yumurtalık kisti veya tümörü kontrol etmek için
ultrason yapılabilir.
Tedavi
Tedavinin birincil amacı, çocuğun
normal bir yetişkin boyuna ulaşmasını sağlamaktır.
Erken ergenlik tedavisi, nedene
bağlıdır. Bununla birlikte, bazı durumlarda erken ergenliğin tanımlanabilir
bir nedeni tespit edilemeyebilir. Bu durumda, çocuğun yaşına ve ergenliğin
ne kadar hızlı ilerlediğine bağlı olarak tedaviye ihtiyacı
olmayabilir. Çocuğun gelişimi birkaç ay izlenebilir.
Merkezi erken ergenliğin tedavisi
Altta yatan tıbbi bir rahatsızlığın
olmadığı merkezi erken ergenliğe sahip çoğu çocuk, ilaçla etkili bir şekilde
tedavi edilebilir. GnRH analog tedavisi olarak adlandırılan bu tedavi,
genellikle leuprolide asetat (Lupron Depot) veya triptorelin (Trelstar,
Triptodur Kit) gibi bir ilacın aylık enjeksiyonunu içerir ve bu da daha fazla
gelişmeyi geciktirir. Bazı yeni formülasyonlar daha uzun aralıklarla
verilebilir.
Çocuk normal ergenlik yaşına
gelene kadar bu ilacı almaya devam eder. Ortalama olarak, ilacı almayı
bıraktıktan 16 ay sonra ergenlik süreci yeniden başlar.
Merkezi erken ergenlik için başka
bir tedavi seçeneği, bir yıla kadar süren bir histrelin implantıdır
(Vantas). Bu tedavi, düzenli enjeksiyonların acısı ve rahatsızlığı
olmaksızın merkezi erken ergenlik için etkilidir, ancak küçük bir cerrahi
prosedür gerektirir. İmplant, üst kolun iç bölgesindeki bir kesi ile
çocuğun cildinin altına yerleştirilir. Bir yıl sonra implant çıkarılır ve
gerekirse yeni bir implantla değiştirilir.
Altta yatan bir tıbbi durumu
tedavi etmek
Çocuğun erken ergenliğine başka
bir tıbbi durum neden oluyorsa, ergenliğin ilerlemesini durdurmak için bu
durumun tedavisi gereklidir. Örneğin, bir çocuğun hormon üreten ve erken
ergenliğe neden olan bir tümörü varsa, ergenlik genellikle tümör cerrahi olarak
çıkarıldığında durur.
Başa Çıkma ve Destek
Ergenliğe erken başlayan çocuklar
akranlarından farklı hissedebilirler. Erken ergenliğin duygusal etkileri
üzerine az sayıda çalışma olmasına rağmen, farklı hissetmenin erken cinsel
deneyler de dahil olmak üzere sosyal ve duygusal sorunlara neden olması
mümkündür. Bir ebeveyn olarak, çocuğunuzun erken gelişimi ile baş etmekte
de sorun yaşayabilirsiniz.
Siz, çocuğunuz veya ailenizin diğer üyeleri başa çıkmakta güçlük çekiyorsanız, danışmanlık alın. Psikolojik danışmanlık, ailenizin erken ergenliğe eşlik eden duyguları, sorunları ve zorlukları daha iyi anlamasına ve ele almasına yardımcı olabilir.
UZAKTAN EĞİTİM GENÇLERDE ANKSİYETE - KAYGI BOZUKLUĞUNU AZALTIYOR MU?
ERKEN ERGENLİK NEDİR? BELİRTİ VE TEDAVİ YÖNTEMLERİ