Erkeklerde Kısırlık - Belirtileri, Testler ve Tedavisi
Çiftlerin yaklaşık yüzde 15
kadarı kısırdır. Bu, bir yıl veya daha uzun süredir sık sık korunmasız
cinsel ilişkiye girmelerine rağmen çocuk sahibi olamadıkları anlamına
gelir. Bu çiftlerin üçte birinden fazlasında erkek kısırlığı rol oynar.
Erkek kısırlığı, düşük sperm üretimi, anormal sperm fonksiyonu veya spermin verilmesini engelleyen tıkanmalardan kaynaklanır.
Hastalıklar, yaralanmalar, kronik sağlık
sorunları, yaşam tarzı seçimleri ve diğer faktörler erkek
kısırlığına/infertilitesine neden olmada rol oynayabilir.
Çocuk sahibi olamamak stresli ve
sinir bozucu olabilir, ancak bir dizi erkek kısırlık tedavisi mevcuttur.
Erkeklerde kısırlık belirtileri
Erkek kısırlığının ana belirtisi,
çocuk sahibi olamamaktır. Başka hiçbir belirgin belirti veya semptom
olmayabilir. Ancak bazı durumlarda, kalıtsal bir bozukluk, hormonal
dengesizlik, testis çevresinde genişlemiş damarlar veya spermin geçişini
engelleyen bir durum gibi altta yatan bir sorun belirti ve semptomlara neden
olur.
Erkek kısırlığı olan çoğu erkek,
çocuk sahibi olamama dışındaki semptomları fark etmese de, erkek kısırlığı ile
ilişkili belirti ve semptomlar şunlardır:
- Cinsel işlevle ilgili sorunlar -
örneğin, boşalmada(ejakülasyon) zorluk veya az miktarda boşalma, azalmış cinsel
istek veya ereksiyonu sürdürmede zorluk (erektil disfonksiyon)
- Testis bölgesinde ağrı, şişlik
veya yumru
- Tekrarlayan solunum yolu
enfeksiyonları
- Koku alamama
- Anormal meme büyümesi
(jinekomasti)
- Yüz veya vücut kıllarında azalma
veya kromozomal veya hormonal anormalliğin diğer belirtileri
- Normalden düşük sperm sayısı
(mililitre meni başına 15 milyondan az sperm veya boşalma başına 39 milyondan
az toplam sperm sayısı)
Ne zaman bir doktora görünmeli
Bir yıl düzenli, korunmasız
cinsel ilişkiden sonra hamilelik gerçekleşmezse veya aşağıdaki belirtilerden
biri varsa doktora görünmek gerelidir:
- Ereksiyon veya boşalma
sorunları, düşük cinsel dürtü veya cinsel işlevle ilgili diğer sorunlar
- Testis bölgesinde ağrı,
rahatsızlık, yumru veya şişlik
- Testis, prostat veya cinsel
sorunlar öyküsü
- Kasık, testis, penis veya
skrotum ameliyatı
Kısırlığın nedenleri
Erkek doğurganlığı karmaşık bir
süreçtir. Çocuk sahibi olmak için şunların gerçekleşmesi gerekir:
- Sağlıklı sperm
üretimi. Başlangıçta bu, ergenlik döneminde erkek üreme organlarının
büyümesini ve oluşumunu içerir. Testislerden en az biri düzgün çalışıyor
olmalı ve vücut, sperm üretimini tetiklemek ve sürdürmek için testosteron ve
diğer hormonları üretmelidir.
- Spermin meniye
taşınması. Testislerde sperm üretildikten sonra, hassas tüpler onları meni
ile karışana ve penisten dışarı atılana kadar taşır.
- Menide yeterli miktarda sperm
olması. Menideki sperm sayısı düşükse, spermlerden birinin eşin
yumurtasını dölleme olasılığını azalır. Düşük sperm sayısı, mililitre meni
başına 15 milyondan az veya boşalma başına 39 milyondan azdır.
- Spermin işlevsel ve hareketli
olması. Spermin hareketi (motilitesi) veya işlevi anormalse, sperm eşin
yumurtasına ulaşamayabilir veya bu yumurtaya nüfuz edemeyebilir.
Tıbbi nedenler
Erkek doğurganlığı ile ilgili
sorunlar, bir dizi sağlık sorunu ve tıbbi tedaviden
kaynaklanabilir. Bunlardan bazıları şunları içerir:
- Varikosel. Varikosel,
testisi boşaltan damarların şişmesidir. Erkek kısırlığının en yaygın
nedenidir. Varikosellerin kısırlığa neden olmasının kesin nedeni
bilinmemekle birlikte, anormal testis sıcaklık regülasyonu ile ilgili
olabilir. Varikoseller, spermin kalitesinin düşmesine neden olur.
Varikoselin tedavisi, sperm
sayısını ve işlevini iyileştirebilir ve in vitro fertilizasyon gibi yardımcı
üreme teknikleri kullanıldığında sonuçları potansiyel olarak iyileştirebilir.
- Enfeksiyon. Bazı
enfeksiyonlar sperm üretimini veya sperm sağlığını bozabilir veya spermin
geçişini engelleyen yara izlerine neden olabilir. Bunlar arasında epididim
(epididimit) veya testislerin (orşit) iltihabı ve bel soğukluğu veya HIV dahil
olmak üzere cinsel yolla bulaşan bazı enfeksiyonlar bulunur. Bazı
enfeksiyonlar kalıcı testis hasarına neden olabilse de, çoğu zaman sperm yine
de alınabilir.
- Boşalma sorunları. Retrograd
ejakülasyon, spermin orgazm sırasında penisin ucundan çıkması yerine mesaneye
girmesiyle oluşur. Diyabet, omurga yaralanmaları, ilaçlar ve mesane,
prostat veya üretra ameliyatı dahil olmak üzere çeşitli sağlık koşulları retrograd
ejakülasyona neden olabilir.
Omurilik yaralanması veya belirli
hastalıkları olan bazı erkekler, hala sperm üretmelerine rağmen meni
boşaltamazlar. Çoğu zaman bu durumlarda sperm, yardımcı üreme
tekniklerinde kullanılmak üzere yine de alınabilir.
- Spermlere saldıran
antikorlar. Anti-sperm antikorları, spermi yanlışlıkla zararlı istilacılar
olarak tanımlayan ve onları ortadan kaldırmaya çalışan bağışıklık sistemi
hücreleridir.
- Tümörler. Kanserler ve
habis olmayan tümörler, erkek üreme organlarını, hipofiz bezi gibi üremeyle
ilgili hormonları salan bezler yoluyla veya bilinmeyen nedenlerle doğrudan
etkileyebilir. Bazı durumlarda, tümörleri tedavi etmek için ameliyat,
radyasyon veya kemoterapi erkek üremesini etkileyebilir.
- İnmemiş testisler. Bazı
erkeklerde fetal gelişim sırasında testislerden biri veya her ikisi de karından
normalde testisleri (skrotum) içeren keseye inemez. Bu rahatsızlığı olan
erkeklerde doğurganlığın azalması daha olasıdır.
- Hormon
dengesizlikleri. Kısırlık, testislerin kendi bozukluklarından veya
hipotalamus, hipofiz bezi, tiroid ve adrenal bezler dahil diğer hormonal
sistemleri etkileyen bir anormallikten kaynaklanabilir. Düşük testosteron
(erkek hipogonadizmi) ve diğer hormonal sorunların bir takım olası nedenleri
vardır.
- Sperm taşıyan tüplerin
kusurları. Birçok farklı tüp sperm taşır. Ameliyattan
kaynaklanan yaralanma, önceki
enfeksiyonlar, travma veya kistik fibroz veya benzeri kalıtsal durumlar gibi
çeşitli nedenlerle bloke edilebilirler.
Testis içinde, testisi boşaltan
tüplerde, epididimde, vaz deferenste, ejakülatuar kanalların yakınında veya
üretra dahil olmak üzere herhangi bir seviyede tıkanma meydana gelebilir.
- Kromozom kusurları. Bir
erkeğin iki X kromozomu ve bir Y kromozomuyla (bir X ve bir Y yerine) doğduğu
Klinefelter sendromu gibi kalıtsal bozukluklar erkek üreme organlarının anormal
gelişimine neden olur. Kısırlıkla ilişkili diğer genetik sendromlar
arasında kistik fibroz, Kallmann sendromu ve Kartagener sendromu bulunur.
- Cinsel ilişki ile ilgili
sorunlar. Bunlar, seks için yeterli bir ereksiyon sorunu (erektil
disfonksiyon), erken boşalma, ağrılı ilişki, penisin altında bir üretral
açıklık olması gibi anatomik anormallikler (hipospadias) veya cinsiyete
müdahale eden psikolojik veya ilişki problemlerini içerebilir.
- Çölyak hastalığı. Glütene
duyarlılığın neden olduğu bir sindirim bozukluğu olan çölyak hastalığı, erkek
kısırlığına neden olabilir. Glütensiz bir diyet uyguladıktan sonra
doğurganlık iyileşebilir.
- Bazı ilaçlar. Testosteron
replasman tedavisi, uzun süreli anabolik steroid kullanımı, kanser ilaçları
(kemoterapi), bazı mantar ilaçları, bazı ülser ilaçları ve diğer bazı ilaçlar
sperm üretimini bozabilir ve erkek fertilitesini azaltabilir.
- Önceki
ameliyatlar. Vazektomi, kasık fıtığı onarımları, skrotal veya testis ameliyatları,
prostat ameliyatları ve diğerlerinin yanı sıra testis ve rektum kanserleri için
yapılan büyük karın ameliyatları da dahil olmak üzere bazı ameliyatlar menide
sperm olmasını engelleyebilir. Çoğu durumda, bu tıkanıklığı tersine
çevirmek veya doğrudan epididim ve testislerden sperm almak için ameliyat
yapılabilir.
Çevresel nedenler
Isı, toksinler ve kimyasallar
gibi belirli çevresel unsurlara aşırı maruz kalma sperm üretimini veya sperm
işlevini azaltabilir. Belirli nedenler şunlarıdır:
- Endüstriyel kimyasallar. Benzenlere,
toluene, ksilene, pestisitlere, herbisitlere, organik çözücülere, boya
malzemelerine ve kurşuna uzun süre maruz kalmak, düşük sperm sayısına sebep
olabilir..
- Ağır metal
maruziyeti. Kurşuna veya diğer ağır metallere maruz kalmak da kısırlığa
neden olabilir.
- Radyasyon veya
X-ışınları. Radyasyona maruz kalma, sperm üretimini azaltabilir, ancak
genellikle sonunda normale dönecektir. Yüksek doz radyasyonla sperm
üretimi kalıcı olarak azalabilir.
- Testislerin aşırı
ısınması. Yüksek sıcaklıklar sperm üretimini ve işlevini
bozar. Çalışmalar sınırlı ve sonuçsuz olsa da, saunaların veya jakuzilerin
sık kullanımı sperm sayısını geçici olarak bozabilir.
Uzun süre oturmak, sıkı giysiler
giymek veya uzun süre bir dizüstü bilgisayarda çalışmak da skrotumdaki
sıcaklığı artırabilir ve sperm üretimini biraz azaltabilir.
Sağlık, yaşam tarzı ve diğer nedenler
Erkek kısırlığının diğer bazı
nedenleri şunlardır:
- İlaç kullanımı. Kas gücünü
ve büyümesini teşvik etmek için alınan anabolik steroidler, testislerin
küçülmesine ve sperm üretiminin azalmasına neden olabilir.Uyuşturucu kullanımı
da geçici olarak sperm sayısını ve kalitesini düşürebilir.
- Alkol kullanımı. Alkol
kullanımı testosteron seviyelerini düşürebilir, sertleşme bozukluğuna neden
olabilir ve sperm üretimini azaltabilir. Aşırı içkinin neden olduğu
karaciğer hastalığı da doğurganlık sorunlarına yol açabilir.
- Sigara kullanımı. Sigara
içen erkeklerin sperm sayısı, sigara içmeyenlere göre daha düşük
olabilir. Pasif içicilik te erkek üremesini etkileyebilir.
- Duygusal stres. Stres,
sperm üretmek için gerekli olan belirli hormonları
engelleyebilir. Doğurganlıkla ilgili sorunlar da dahil olmak üzere
şiddetli veya uzun süreli duygusal stres, sperm sayısını etkileyebilir.
- Depresyon. Araştırmalar,
bir erkek partnerin şiddetli depresyonu varsa, hamilelik olasılığının daha
düşük olabileceğini gösteriyor. Ek olarak, erkeklerde depresyon, libido
azalması, erektil disfonksiyon veya gecikmiş veya inhibe ejakülasyon nedeniyle
cinsel işlev bozukluğuna neden olabilir.
- Şişmanlık. Obezite, spermi
doğrudan etkilemenin yanı sıra erkek doğurganlığını azaltan hormon
değişikliklerine neden olmak da dahil olmak üzere, doğurganlığı çeşitli
şekillerde bozabilir.
Risk faktörleri
Erkek kısırlığına bağlı risk
faktörleri şunlardır:
- Sigara kullanmak
- Alkol kullanmak
- Uyuşturucu kullanmak
- Aşırı kilolu olmak
- Ciddi şekilde depresif veya
stresli olmak
- Geçmişte veya halen enfeksiyona
sahip olmak
- Toksinlere maruz kalmak
- Testislerin aşırı ısınması
- Testislerde travma geçirmiş
olmak
- Önceden vazektomi veya büyük
abdominal veya pelvik cerrahi geçirme
- İnmemiş testis öyküsü olması
- Doğurganlık bozukluğuyla doğmak
veya genetik yatkınlık
- Orak hücre hastalığı gibi
tümörler ve kronik hastalıklar dahil olmak üzere belirli hastalıklar
- Kanseri tedavi etmek için
kullanılan ameliyat veya radyasyon gibi belirli ilaçları almak veya tıbbi
tedavilere girmek
Komplikasyonlar
Kısırlık çiftler için son derece
stresli olabilir. Erkek kısırlığının komplikasyonları şunlardır:
- Düşük sperm sayısının veya diğer
üreme sorunlarının altında yatan bir nedeni tedavi etmek için ameliyat veya
diğer prosedürler
- Pahalı ve kapsamlı üreme
tedaviler
- Çocuk sahibi olamama ile ilgili stres ve ilişki zorlukları
Teşhis
Birçok kısır çiftin birden fazla
kısırlık nedeni vardır, bu nedenle muhtemelen ikisinin de bir doktora görünmesi
gerekecektir. Kısırlığın nedenini belirlemek için bir dizi test
gerekebilir. Bazı durumlarda neden tespit edilemeyebilir.
Erkek kısırlık problemlerinin
teşhisi genellikle şunları içerir:
- Genel fizik muayene ve tıbbi
geçmiş. Bu, cinsel organlarını incelenmesi ve doğurganlığı etkileyebilecek
kalıtımsal durumlar, kronik sağlık sorunları, hastalıklar, yaralanmalar veya
ameliyatlar hakkında sorular sormayı içerir. Ayrıca cinsel alışkanlıklar
ve ergenlik dönemindeki cinsel gelişim evreleri de incelenir.
- Meni analizi. Meni
örnekleri birkaç farklı yolla alınabilir. Doktor muayenehanesinde özel bir
tüpe mastürbasyon yaparak ve boşalarak örnek veilebilir. Dini veya
kültürel inançlar nedeniyle, bazı erkekler alternatif bir meni toplama
yöntemini tercih eder. Bu gibi durumlarda cinsel ilişki sırasında özel bir
prezervatif kullanılarak meni alınabilir.
Sperm daha sonra mevcut sperm
sayısını ölçmek ve spermin şeklinde (morfoloji) ve hareketinde (hareketlilik)
herhangi bir anormallik olup olmadığını araştırmak için bir laboratuvara
gönderilir. Laboratuvar ayrıca meniyi enfeksiyonlar gibi sorun belirtileri
açısından da kontrol edecektir.
Genellikle sperm sayıları, bir
örnekten diğerine önemli ölçüde dalgalanır. Çoğu durumda, doğru sonuçları
sağlamak için belirli bir süre boyunca birkaç kere test yapılır. Sperm
analizi normalse, daha fazla erkek kısırlık testi yapmadan önce muhtemelen
kadın partnerin kapsamlı bir şekilde test edilmesi gerekir.
Kısırlığın nedeninin
belirlenmesine yardımcı olacak ek testler şunlardır:
- Skrotal ultrason. Bu test,
vücudun içinde görüntüler üretmek için yüksek frekanslı ses dalgalarını
kullanır. Skrotal ultrason, testislerde ve destekleyici yapılarda
varikosel veya başka sorunlar olup olmadığını tespite yardımcı olur.
- Hormon testi. Hipofiz bezi,
hipotalamus ve testisler tarafından üretilen hormonlar, cinsel gelişim ve sperm
üretiminde anahtar rol oynar. Diğer hormonal veya organ sistemlerindeki
anormallikler de kısırlığa katkıda bulunabilir. Kan testi, testosteron ve
diğer hormonların seviyesini ölçer.
- Boşalma sonrası idrar
tahlili. İdrardaki sperm, boşalma sırasında (retrograd ejakülasyon)
spermin penisin dışına çıkmak yerine mesaneye geri gittiğini gösterebilir.
- Genetik testler. Sperm
konsantrasyonu çok düşük olduğunda, genetik bir neden olabilir. Bir kan
testi, Y kromozomunda küçük değişiklikler olup olmadığını yani genetik bir
anormalliğin işaretlerini ortaya çıkarabilir. Çeşitli konjenital veya
kalıtsal sendromları teşhis etmek için genetik testler istenebilir.
- Testis biyopsisi. Bu test,
testisten bir iğne ile numunelerin alınmasını içerir. Testis biyopsisinin
sonuçları sperm üretiminin normal olduğunu gösteriyorsa, sorun muhtemelen bir
tıkanıklıktan veya sperm taşınmasıyla ilgili başka bir sorundan
kaynaklanmaktadır.
- Özel sperm fonksiyon
testleri. Spermin boşalmadan sonra ne kadar hayatta kaldığını, bir
yumurtaya ne kadar iyi nüfuz edebildiğini ve yumurtaya tutunma konusunda herhangi
bir sorun olup olmadığını kontrol etmek için bir dizi test
kullanılabilir. Genel olarak, bu testler nadiren yapılır ve genellikle
tedavi önerilerini önemli ölçüde değiştirmez.
- Transrektal
ultrason. Prostatın kontrol edilmesine ve meni taşıyan tüplerdeki
tıkanıklıkları (ejakülatör kanallar ve seminal veziküller) tespit etmeye
çalışılır.
Kısırlık tedavisi
Çoğu zaman, kısırlığın kesin
nedeni tespit edilemez. Kesin neden net olmasa bile, gebe kalmaya neden olacak tedaviler veya
prosedürler önerilebilir.
Kısırlık durumlarında kadın
partnerin de kontrol edilmesi önerilir. Bu, herhangi bir özel tedaviye
ihtiyaç duyup duymayacağını veya yardımcı üreme teknikleriyle devam etmenin
uygun olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
Erkek kısırlığına yönelik
tedaviler şunlardır:
- Ameliyat. Örneğin, bir
varikosel genellikle cerrahi olarak düzeltilebilir veya tıkanmış bir vaz
deferens onarılabilir. Önceki vazektomiler tersine çevrilebilir.
Menide sperm bulunmadığı durumlarda,
sperm genellikle sperm elde etme teknikleri kullanılarak doğrudan testislerden
veya epididimden alınabilir.
- Enfeksiyonları tedavi
etmek. Antibiyotik tedavisi, üreme sistemi enfeksiyonunu iyileştirebilir,
ancak her zaman doğurganlığı geri getirmez.
- Cinsel ilişki sorunlarına
yönelik tedaviler. İlaç veya danışmanlık, erektil disfonksiyon veya erken
boşalma gibi durumlarda doğurganlığı artırmaya yardımcı olabilir.
- Hormon tedavileri ve ilaçları. Kısırlığın yüksek veya düşük seviyelerde belirli hormonlardan veya vücudun hormonları kullanma şekliyle ilgili sorunlardan kaynaklandığı durumlarda hormon replasmanı veya ilaçlar önerilebilir.
Mayo Clinic